Dawne klasztory Cysterek i Cystersów
Pierwszy dokument dla opactwa byszewskiego został wystawiony przez księcia kujawskiego Kazimierza w 1250 r. Cystersi przybyli do Byszewa najprawdopodobniej w 1256 r. Przeniesienie głównej siedziby klasztoru z Byszewa do wsi Smeysche (dzisiejszego Koronowa) nastąpiło w 1288 r. Do kasaty klasztoru byszewskiego doszło w wyniku polityki prowadzonej przez władze pruskie w 1819 r.
Byszewo
Kościół pw. św. Trójcy i Narodzenia NMP z 1610-1663 (rozbudowany w 1651 r.) jest Sanktuarium Matki Boskiej Byszewskiej Królowej Krajny. Wnętrze świątyni wypełniają sklepienia krzyżowo-żebrowe, żaglaste i kolebkowo-krzyżowe. Bogactwem kościoła jest jednolity stylistycznie, rokokowy, XVIII-wieczny wystrój, charakteryzujący się smukłością i lekkością białych polichromii ze złoconą ornamentyką ażurową z 1920 r. Wyposażenie pocysterskie kościoła stanowią: portrety i herby trumienne z XVII w.; Grupa Ukrzyżowania na ozdobnym łuku tęczowym z wkomponowaną w jego arkadę amboną; romańska misa chrzcielna z XIII w.; obraz Zwiastowanie Marii Panny, w części środkowej ołtarza głównego, który stanowi zasłonę obrazu MB Byszewskiej (XVII w), na jego odwrocie - obraz Męczeństwo apostoła Bartłomieja z XV w. Warto też zobaczyć dzwonnicę z końca XII w. i spichlerz plebański z XIII w.
Zwiedzanie: proboszcz parafii Wierzchucin Królewski, tel. +48 52 382 32 95, Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Koronowo
Gotycki kościół pw. Panny Marii i św. Jana Apostoła jest trójnawową bazyliką, z rzędem kaplic przy nawach bocznych. W prezbiterium oraz nawie północnej można podziwiać czteroramienne sklepienia gwiaździste; w środkowym przęśle transeptu i naw bocznych - sklepienia krzyżowo-żebrowe, zaś w nawie głównej - sklepienie kolebkowe z lunetami na gurtach. Kościół cechuje bogactwo jednolitego barokowego i rokokowego wyposażenia, m.in: drewniany, polichromowany kolorystycznie ołtarz główny z motywami roślinnymi z 1738 r. (w nim dwa obrazy płótna Bartłomieja Strobla: Wniebowzięcie NMP oraz Powitanie Maryi w niebie); drewniana, polichromowana ambona z końca XVII w; chrzcielnica z XVII w., rokokowy chór muzyczny; stalle z bogatymi płaskorzeźbami i progami w kształcie leżących lwów z końca XVII w, których zwieńczenie stanowi baldachim z ażurowa dekoracją; obrazy cyklu 10 przedstawień z życia Zakonu Cysterskiego pędzla F. Remela z ok. 1758 r. Pozostałości gotyckie stanwi fryz ceramiczny z XIV w. na zewnętrznym ramieniu transeptu kościoła, który przedstawia Zwiastowanie i Pietę oraz wsporniki sklepienne z dekoracją figuralną z początku XIV w.
Pozostałe zabudowania poklasztorne to: dawny klasztor z XIV w., przebudowany w XVII/ XVIII w. (obecnie więzienie), mur klasztorny z XVIII- XIX w.), dawny pałac opacki z XVII-XVIII w. (włączony w zespół więzienny) oraz kościół filialny św. Andrzeja - pierwotny kościół parafialny (1382-96).
Zwiedzanie: zgłaszać na plebanię, tel. +48 52 382 25 01
Toruń
Cysterki sprowadzone zostały do Torunia przez Wielkiego Mistrza Zakonu Krzyżackiego Hanno von Sangershausena w 1263 r. Na polecenie Dietricha von Altenburga, nastąpiło połączenie dwóch konwentów: Cysterek i żyjących w nędzy toruńskich benedyktynek. Od tego momentu Cysterki pozostawały pod zarządem Kseni benedyktynek.
Kościół parafialny pw. św. Jakuba Apostoła pochodzi z XIV w., posiada bazylikowy układ, łuki odporowe, liczne elementy ozdobne w postaci sterczyn, blend i cegły glazurowanej, o tradycji wychodzącej z górnoreńskiej architektury kamiennej (Strassburg). Z wyposażenia pocysterskiego pozostały: ceramiczny fryz z 1311 r. (z napisem upamiętniającym położenie pierwszego kamienia pod budowę świątyni); krypta grzebalna w podziemiach, w których pochowane są zakonnice (niedostępne); polichromie ścienne, m.in.: cykl malowideł o tematyce Sądu Ostatecznego z 1350-1360; krucyfiks mistyczny w formie Drzewa Życia; rzeźba Madonna z Dzieciątkiem z XIV w.; czarny Krucyfiks uważany za cudowny; Madonna z Dzieciątkiem z (XV/XVI w. - tzw. Różańcowa) oraz symultaniczny obraz Pasji z ok. XV w. Z późniejszego wyposażenia warto zwrócić uwagę na: wielki barokowy ołtarz z 1731 r., w którego nastawie umieszczono obraz przedstawiający patrona świątyni św. Jakuba Starszego; drewnianą barokową chrzcielnicę z poł. XVII w. (czasza z XV w.); emporę muzyczną, na której w 1611 r. zainstalowano bogato rzeźbiony prospekt organowy; rokokową ambonę z 1770 r., belkę łuku tęczowego z 1731 r. oraz stalle z pocz. XVII w. Kościół św. Jakuba wraz z toruńską starówką został w 1997 r. wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Z dawnego klasztoru zachował się w dobrym stanie budynek ze skrzydła zachodniego, Usytuowany w tylnym trakcie korytarz prawdopodobnie odpowiada przebiegowi dawnego krużganku klasztornego. Obiekt nakryty dachem dwuspadowym o symetrycznym układzie okien i wejściem w centrum. Proweniencję średniowieczną potwierdzają gotycki wątek cegieł i piwniczne piękne, gotyckie sklepienia krzyżowe. Przy wejściu znajduje się okienko-nisza z dobrze zachowanym rozbudowanym barokowym obramieniem. Hipotetycznie na terenie obecnego ogrodu mogło być usytuowane jedno skrzydło klasztoru i budynki gospodarcze. Po północnej stronie kościoła (ul. Szpitalna) usytuowany jest piętrowy budynek szpitalny. Posiada wygląd nowożytny, lecz pochodzi z czasów średniowiecznych. Na jego fasadzie krucyfiks z XV w.
Zwiedzanie: tel. 56 622 29 24
Chełmno
Początki fundacji Cysterek w Chełmie z braku źródeł są nieznane. Najprawdopodobniej około 1265 r. Cysterki przybyły z Trzebnicy do Chełmna. Cysterki z Chełmna około 1439 r. odeszły od przepisów cysterskich i przyjęły łagodniejszą regułę benedyktyńską. Po kasacie, w 1821 r. król pruski przekazał zabudowania klasztorne szarytkom.
Kościół pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jan Ewangelisty z połowy XIII w. jest budowlą salową, dwukondygnacyjną. Podział na kondygnacje tworzy empora dla zakonnic, pokryta sklepieniem gwiaździstym. Zworniki sklepienne z dekoracją figuralną z ok. 1330 r.. Na uwagę zasługuje kamienny portal południowy manierystyczny z 1619 r., pochodzenia niderlandzko-gdańskiego. Najstarsze elementy to: polichromia gotycka z połowy XIV w. - fryz obiegający emporę; pełniący funkcję obrazów przeznaczonych do kontemplacji dla zakonnic, płyta nagrobna Arnolda Lishorena z 1275 r., wielki krucyfiks (dziś rzeźba Chrystusa w grobie z ok. 1380 r., o ruchomych ramionach), rzeźbiarskie przedstawienie dewocyjne głowy św. Jana Chrzciciela na misie z 2 poł. XIV w. Wyposażenie pocysterskie uzupełniają zabytki renesansowe, głównie manierystyczne: parapet empory dla zakonnic, kilka zespołów stall z ok. 1597 r., prospekt organowy z roku 1619 oraz ambona z 1597 r., ołtarz główny barokowy, ołtarze boczne z przełomu XVII i XVIII w., Pieta z kręgu Bartłomieja Strobla i portret ksieni Magdaleny Mortęskiej.
Do budynków klasztornych przylega od strony północno-zachodniej wieża Mściwoja (Mestwina) z początku XIII w., ocalała część byłej warowni krzyżackiej.
Pocysterskie Kościóły parafialne
Łąsko Wielkie
W barokowym kościele pw. św. Anny z 1765 r. warta uwagi jest dzwonnica klasycystyczna z ok. poł. XIX w. Z wyposażenia pocysterskiego zachowały się w ołtarzu głównym obrazy z I poł. XIX w. (w polu środkowym Przemienienie wg Rafaela). Na cmentarzu przykościelnym znajdziemy grobowce i płyty kamienne z XIX w.
Zwiedzanie: tel. 52 582 38 78, Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Mąkowarsko
Kościół pw. św. Wawrzyńca został zbudowany w latach 1790-91 r. Wyposażenie pocysterskie stanowi barokowy krucyfiks z XVIII w., trójosiowy ołtarz główny z początku XVIII w. oraz chrzcielnica z ok. 1740 r.
Zwiedzanie: tel.+48 52 382 31 10, Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Wierzchucin Królewski
Pseudobarokowy kościół pw. św. Piotra i Pawła z lat 1930-31 ma rokokowy wystrój wnętrza. Z poprzedniego kościoła zachowała się chorągiewka z herbem i monogramem opata I. B. Gnińskiego oraz datami 1690 i 1930.
Zwiedzanie: miejscowy proboszcz, tel. +48 52 382 31 10
Wtelno
Barokowy kościół pw. św. Michała Archanioła został zbudowany w latach 1785-87 r., w 1863 r. powiększono go o kaplice, a w 1908 r. dobudowano neobarokową, kwadratową wieżę nakrytą hełmem baniastym z latarnią. Wyposażenie kościoła pochodzi głównie z XVIII w. Dziedzictwo pocysterskie stanowi: obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem w srebrnych sukienkach z pocz. XVII w. w ołtarzu głównym; inne rokokowe obrazy z XVIII w.; ołtarze boczne; ambona oraz prospekt organowy.
Zwiedzanie: gospodarz obiektu, tel. +48 52 382 83 22
Jarmarki i inne imprezy cysterskie
Festyn Cysterski i Wielka Bitwa z Krzyżakami z 1410 r. pod Koronowem odbywa się w pierwszy weekend lipca. W jego ramach organizowane są m.in. inscenizacja przekazania Ziemi Koronowskiej Cystersom, prezentacja kramów średniowiecznych, gry i zabawy plebejskie, pokazy walk rycerskich, pokaz tańców dawnych i tańce dawne z publicznością, tańce i pieśni średniowieczne, degustacja dań średniowiecznych przygotowana przez Koła Gospodyń Wiejskich.
Koncerty muzyczne
Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej Mariackie Wieczory Kameralne odbywają się w lipcu i sierpniu w kościele pw. Panny Marii i św. Jana Apostoła w Koronowie.
